مهریه
لذا برخلاف تصور برخی، عقد ازدواج عقدی مالی و معاوضی نیست (منظور از عقود معاوضی قراردادهایی است که پول در برابر کالا قرار می‌گیرد و نوعی مبادله یا داد و ستد است) که مهریه در مقابل قیمت زن یا تمکین وی از زوج تعیین شده و به وی پرداخت شود. از جانب دیگر مالی که به عنوان مهر برای زن معین می‌گردد باید قابل نقل و انتقال بوده و در مالکیت زوج باشد. ۱-اگر ضمن عقد نکاح از مهر صحبتی نشود یا شرط شود زن استحقاق دریافت مهریه را ندارد، چنانچه رابطه زناشویی بین طرفین صورت بگیرد، زن میتواند مهرالمثل خویش را مطالبه نماید. هرگاه میزان و نوع مهریه در عقد نکاح ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی با زن، وی را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه است. پس از ذکر مفهوم مهریه و انواع آن، با توجه به آن که غالبا میزان و نوع مهر ضمن عقد نکاح مشخص می‌گردد و موارد دیگر در دنیای کنونی غالبا به ندرت محقق می‌شود در ادامه به بررسی تفصیلی مهرالمسمی و سایر جوانب آن می‌پردازیم. در حقوق ایران برای میزان مهریه حداقل و حداکثری معین نشده و انواع مهر نیز به صورت احصایی (محدود شده) معین نگردیده است بلکه قانونگذار بیان می‌کند که هرچیز دارای ارزش اقتصادی که قابلیت نقل و انتقال داشته باشد را می‌توان با رضایت زن و شوهر مهر زوجه قرار داد. شکی نیست که قرار دادن مهریه‌های سنگین در نکاح چنانچه امروزه معمول شده است با هدف اصلی مهریه مغایرت داشته و گاها موجب تزلزل در بنیاد مقدس و معنوی خانواده است، با این حال پیشبینی قانونگذار در خصوص میزان مهر در ضمانت اجرای آن خلاصه می‌گردد. طبق ماده ۲۲ قانون حمایت از خانواده چنانچه مهریه در زمان عقد ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن باشد وصول آن مشمول مقررات قانون اجرای محکومیت‌های مالی است. طبق این قانون در بحث مهریه، چنانچه زوج عین مال، قیمت آن و یا مثل آن را به زوجه نپردازد، دادگاه وی را ملزم به پرداخت نموده و چنانچه مالی از وی در دسترس باشد به میزان آن را توقیف می‌کند. بنابراین چنانچه مازاد بر ۱۱۰ سکه یا معادل آن باشد، زوجه باید دارایی زوج، ثروت و توانایی وی را بر پرداخت مازاد، به دادگاه ثابت نماید در غیر اینصورت ضمانت اجرای کیفری حبس زایل می‌گردد. برای مثال چنانچه مهریه زوجه، ملکی به ارزش ۱ میلیارد بوده باشد زوج مکلف به تسلیم آن به زوجه یا پرداخت قیمت آن می‌باشد نه ارزش ۶۰۰ میلیونی برابر ۱۱۰ سکه از آن. چنانچه مقداری طلا به عنوان مهریه زوجه تعیین گردد، مثلا ۵۰ مثقال طلای ۱۸ عیار و ارزش ریالی آن در زمان عقد مشخص و در سند نکاحیه درج شده باشد (مثلا نوشته شود ۵۰ مثقال طلا به ارزش ۱۲ میلیون در سال ۸۸)، آنچه که زوجه به هنگام درخواست وصول مهریه دریافت می‌نماید، مطابق با شاخص بانک مرکزی و بر اساس نرخ تورم به روز خواهد بود نه ارزش مهر در زمان وقوع عقدم ۴-اگر زوجه بعد از فوت شوهرش برای وصول مهریه خود از ماترک زوج اقدام کند، در این فرض در هر تاریخی که زوجه بعد از فوت شوهرش مهریه خود را مطالبه کند، باید شاخص سال فوت زوج بر شاخص سال ازدواج تقسیم و حاصل به دست آمده در مبلغ مهریه ذکر شده در سند عقد، ضرب گردد و تاریخ مطالبه ملاک محاسبه نخواهد بود. به عبارت دیگر اگر ضمن عقد نکاح یا پس از آن طرفین توافق نمایند که مهریه مثلا ۵ سال پس از تولد اولین فرزند به زوجه پرداخت شود، مهریه در این صورت مدت دار بوده و زوجه نمی‌تواند به استناد حق حبس از ادای وظایف زناشویی امتناع کند. همچنین در صورتی که در سند نکاحیه پرداخت مهریه «عندالقدره یا عندالاستطاعه» به نفع زوج ثبت گردیده باشد و زوج به هنگام عقد استطاعت مالی بر پرداخت مهریه نداشته و زوجه آگاه بدان باشد، طبق رویه دادگاه‌ها، گذشت زن از حق حبس خود بسیار محتمل است، چون زوجه با آگاهی به عدم استطاعت موافقت خود را بر نوعی تاخیر در پرداخت مهریه از جانب زوج ابراز نموده و این عمل، خود به تنهایی، در حکم انصراف از حق حبس خواهد بود. نخواهد بود و زوجه ناشزه محسوب نمی‌گردد لذا زوج موظف است تا پرداخت کامل مهریه، نفقه زوجه را نیز طی این ایام به وی بپردازد. با این حال جهت حفظ قوام خانواده و رابطه زوجین، می‌توان امینی با توافق زوجین انتخاب کرده تا زوج مهریه را به وی پرداخت و پس از تمکین، امین، مهریه را به زوجه تسلیم نماید. چنانچه مهریه از نوع مهرالمسمی بوده و زوجه فوت کند، چه بین زوجین نزدیکی صورت گرفته باشد و چه نزدیکی صورت نگرفته باشد، کل مهریه زوجه داخل در ماترک وی قرار گرفته و حق وارثان وی خواهد بود. به عبارت بهتر، در صورتی که زن پیش از نزدیکی با همسر خواهان طلاق باشد حق او نسبت به نصف مهر ثابت می‌گردد (فقط نصف مهریه به او تعلق می‌گیرد) اما فوت زوجه موجب استقرار حق وی نسبت به کل مهریه بوده که در این مورد تمام آن، مهر به ورثه او انتقال می‌یابد. چنانچه مهریه در عقد ذکر نشده باشد و یا شرط عدم استحقاق مهریه زوجه در سند نکاحیه ثبت شده باشد، اگر نزدیکی بین زوجین واقع شده، مهرالمثل زن جزء میراث وی و متعلق حق ورثه وی خواهد بود و چنانچه نزدیکی واقع نشده باشد زوجه مستحق هیچ گونه مهری نمی‌باشد. چنانچه مهریه از نوع مهرالمسمی بوده و زوج فوت کند، چه بین زوجین نزدیکی صورت گرفته باشد و چه نزدیکی صورت نگرفته باشد، زوجه میتواند تمام مهر خود را از ماترک شوهر به علاوه حق ارث خود وصول نماید. چنانچه مهریه در عقد ذکر نشده باشد و یا شرط عدم استحقاق مهریه زوجه در سند نکاحیه ثبت شده باشد، اگر نزدیکی بین زوجین واقع شده، مهرالمثل از ماترک متوفی وصول می‌گردد در غیر اینصورت (عدم نزدیکی) زوجه مستحق هیچگونه مهری نخواهد بود. بنابراین هر نوع توافق که زوجین در خصوص پرداخت مازاد بر مهرالمسمی یا عدم دریافت تمام یا قسمتی از آن را بنماید مشمول ماده ۱۰ قانون مدنی بوده و برای طرفین و قائم مقام آنان لازم الاجراست ولی افزایش مهریه بعد از عقد عنوان مهریه را ندارد بلکه دین زوج محسوب می‌شود؛ لذا از امتیازات مهریه برخوردار نخواهد بود. یکی از راه‌های مطالبه مهریه است زیرا سند نکاحیه سند رسمی و لازم الاجرا محسوب می‌شود و این قابلیت را دارد که از طریق اجرای ثبت نسبت به مطالبه آن اقدام شود. مرجع صالح درخواست صدور اجرائیه برابر بند «ج» ماده ۲ آیین نامه اجرای مفاد اساسنامه لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی دفتر ازدواجی است که عقد نکاح را ثبت کرده است. در مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، زوجه یا نماینده قانونی وی، با به همراه داشتن اصل سند ازدواج و مدارک شناسایی، اصل سند ازدواج را به دفتر خانه‌ای که سند ازدواج آن تنظیم شده است می‌برند و تقاضای صدور اجرائیه نسبت به مهریه می‌نمایند که سردفتر پس از احراز هویت تقاضا کننده و صلاحیت او برای درخواست اجرا اجرائیه را که شامل مورد اجراست تهیه و امضاء و به اداره ثبت می‌فرستد. زوجه پس از مراجعه به ثبت تشکیل پرونده می‌دهد و پس از تشکیل پرونده، اداره اجرا برگه اجرائیه را به زوج ابلاغ می‌کند تا ظرف ۱۰ روز نسبت به پرداخت مهریه اقدام نماید. مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت به موجب سند رسمی امکان پذیر است، بنابراین اسنادی که توسط زوجین یا اقوام آنها به صورت رسمی (غیر از سند نکاح) تنظیم می‌شود قابلیت درخواست صدور اجرائیه را ندارد. ۱ – در مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، زوجه پس از تشکیل پرونده میتواند نسبت به ممنوع الخروجی زوج اقدام نماید، این در حالی است که در دادگاه، ممنوع الخروج شدن زوج منوط به صدور حکم و قطعی شدن دادنامه محکومیت وی است. ۲ – در مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت فقط حق الاجرا تعلق می‌گیرد که میزان آن ۵٪ پنج درصد مبلغ مورد اجراست و از کسی که اجرائیه بر علیه اوست (زوج) گرفته می‌شود، ولی مطالبه مهریه در دادگاه زوجه باید نسبت به پرداخت هزینه دادرسی معادل سه و نیم درصد و پنج درصد بابت حق اجرای حکم اقدام نماید. دادگاه تا ۷ ماه طول میکشد تقریبا و اداره ثبت نهایتا یک یا دو ماه بنابراین بهتر است چنانچه زوج دارای اموالی می‌باشد که دارای سند رسمی است نسبت به مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت اقدام نماید. زوجه میتواند ابتدا دادخواست توقیف و تامین اموال را تحت همین عنوان تقدیم نموده و متعاقبا درخواست وصول مهریه را با توجه به قرار تامین خواسته مطرح کند. در هر حال هزینه دادرسی دعوای مهریه، نهایتا از زوج که محکوم به پرداخت مهریه شده است اخذ می‌گردد. در صورت فوت شوهر، زن میتواند تقاضای توقیف ترکه را نیز بنماید و در این صورت دعوای مطالبه‌ی مهریه باید به طرفیت ورثه متوفی که ترکه (اموال به جا مانده) متوفی را پذیرفته‌اند در دادگاه طرح و اقامه نماید. با این توضیح که زوجه یا وکیل او به جهت جلوگیری از نقل و انتقال اموال می‌توانند از دادگاه تقاضای توقیف اموال به صورت اجرا قبل از ابلاغ کند. بدین صورت که اول اموال توقیف شود و سپس زوج مطلع شود و در ادامه دادگاه وقت رسیدگی برای دادخواست مهریه تعیین کند و توجه داشته باشید که اگر ظرف مدت ۱۰ روز از زمان صدور قرار تامین خواسته توسط دادگاه یا شورای حل اختلاف، دادخواست اصلی مطالبه مهریه ثبت نشود، با درخواست زوج اموال از توقیف آزاد می‌شود. توجه داشته باشید که بعضی از اموال قابل توقیف نیست و اگر هم توقیف شود با اعتراض زوج از توقیف آزاد می‌شود که در اصطلاح حقوقی به آنها مستثنیات دین گفته می‌شود که بر طبق ماده ۲۴ قانون محکومیت‌های مالی عبارت هستند از: ۳- در روش مطالبه مهریه از دایره اجرای ثبت ممکن است زوج به قصد فرار از دین (بدهی)، اموال خود را منتقل کند بنابراین زوجه مجبور به مراجعه به دادگاه است؛ درصورتی‌که اگر در ابتدا برای وصول مهریه به دادگاه مراجعه کند، به استناد ماده ۱۰۸قانون آیین دادرسی مدنی میتواند بدون تودیع خسارت احتمالی و با استناد به سند رسمی، به موجب قرار تامین خواسته، معادل مهریه را از اموال زوج توقیف کرده تا اتلاف زمان و هزینه کمتری را متحمل شود. بسیار دیده شده است شوهری که ملزم به پرداخت مهریه شده قبل یا بعد از اقدام قانونی زن برای وصول مهریه، اموال و دارایی خود را به طرق مختلفی به دیگران انتقال می‌دهد. هدف شوهر از این نقل و انتقال، معمولا خرید و فروش واقعی نیست، بلکه با این عمل قصد محدودسازی دارایی خود را دارد تا دادگاه یا اجرای ثبت از وی مالی بدست نیآورد و مهریه زوجه را از طریق توقیف و فروش آن وصول نکند. مثلا طی صدور یک فقره چک به مبلغ بالا در وجه شخص دیگر که معمولا از دوستان و آشنایان وی می‌باشد، خود را بدهکار کرده تا به میزان مبلغ چک صادر شده، دادگاه یا اجرای ثبت قابلیت توقیف دارایی وی را نداشته باشد. سوال اینجاست زوجه در چه زمانی و به چه طریق میتواند صوری بودن معاملات را ثابت کرده و تقاضای ابطال آن را از دادگاه بنماید یا چگونه ثابت کند معامله انجام گرفته با وجود تمامی شرایط صحت معاملات به قصد فرار از پرداخت مهریه بوده و تحت این عنوان حتی قادر به تعقیب کیفری زوج نیز باشد؟ در اینجا باید متذکر شد چنانچه معاملات، پس از حکم دادگاه مبنی بر محکومیت زوج به پرداخت مهریه انجام گرفته و یا پس از ابلاغیه دایره ثبت منعقد شده باشد، در رویه قضایی غالبا صوری و به قصد فرار از دین تلقی می‌گردد. شاید به نظر برسد زوجه میتواند از دادگاه الزام زوج به تنظیم سند رسمی زمین به خریدار را بخواهد تا در صورت استنکاف زوج بتواند نشانه‌ای بر انجام معامله به قصد فرار از دین باشد اما این اقدام نیز پروسه‌ای سخت، زمان بر اما ممکن است. در باب ایجاد بدهی به ضرر خود نیز باید گفت پرداخت بدهی‌ها به ترتیب زمانی ایجاد آنها صورت می‌گیرد لذا چنانچه زوج با صدور چک به نفع شخص دیگر خود را بدهکار جلوه دهد، مهریه زوجه دارای امتیاز تقدم زمانی است، لذا ابتدا مهریه باید وصول گردد. اجمالا باید گفت، علاوه بر بهره گیری از تجارب از وکلای مجرب در این زمینه، بهترین راه برای انتقال اموال توسط زوج و به ضرر زوجه، درخواست قرار تامین خواسته به استناد ماده ۱۰۸قانون آیین دادرسی مدنی بدون تودیع خسارت احتمالی است. همانطور که گفته شد مهریه مندرج در سند نکاح، به عنوان سند رسمی در نظر گرفته شده و زوجه میتواند ضمن دادخواست مهریه از دادگاه تقاضای صدور قرار تامین خواسته را بدون پرداخت هیچگونه مبلغی بنماید. در این صورت زوج قادر به انتقال اموال خود نخواهد بود، چرا که هرگونه نقل و انتقال رسمی پیش از ثبت نیازمند استعلام از مراجع قضایی است تا مشخص گردد ملک مورد انتقال، توقیف و بازداشت نشده باشد. فرض قرار تامین خواسته زمانی صادق است که مطالبه مهریه از طریق دادگاه باشد نه اجرای ثبت. چنانچه مهریه زوجه بیش از ۱۱۰ سکه باشد قابلیت وصول ان از طریق اجرای ثبت کماکان وجود دارد اما این موضوع زمانی مفید خواهد بود که زوجه بتواند به همان میزان، مال از طرف زوج معرفی کند. اما می‌توان برای بهره مندی از مزایای وصول مهریه از طریق هر دو مرجع، قسمتی از مهریه را از اداره اجرای ثبت تقاضای کرد و برای قسمتی دیگر از طریق دادخواست مطالبه مهریه و دادگاه اقدام کرد. فرض کنید کل مهریه ۶۰۰ سکه است زوجه میتواند ۳۹۰ سکه را از طریق دفترخانه ازدواج و اداره اجرای ثبت اسناد اجرا بگذارد و ۲۱۰ سکه دیگر را از دادگاه خانواده با دادن دادخواست به طرفیت شوهر اقدام کند. همچنین مطابق با قانون حمایت خانواده دادگاه ضمن رای خود به مسائل مالی ناشی از عقد نکاح از جمله مهریه نیز رسیدگی کرده و رای مقتضی صادر می‌کند. چنانچه دادخواست ناتوانی زوج از پرداخت مهریه مقبول محضر دادگاه قرار گرفته و بر مبنای آن مهریه تقسیط گردد، زوجه نیز میتواند چنانچه مالی از شوهر کشف نموده و از ثروت جدید ایجاد شده برای زوج آگاه گردد، درخواست تعدیل و افزایش قیمت اقساط مهریه را از دادگاه بنماید. (مثلا در صورت بچه دار شدن زوجه) در غیر اینصورت اگر نکاح موقت به صرف صیغه محرمیت بوده و مدرکی در دست نباشد، ابتدا باید اصل نکاح موقت با ادله‌ای نظیر اقرار خود زوج و یا شهادت شهود در دادگاه اثبات گردد و وصول مهریه نیز پس از آن با دادگاه خواهد بود.
متن کامل نوشته در سایت سامانه حقوقی دادپرداز
نظرات