ریشه یابی یلدا شب طولانی پرماجرا
یلدا واژه‌ای «سریانی» به معنای زایش و تولد است. ابوریحان بیرونی، دانشمند همه فن حریف و تقویم‌شناس، از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند؛ و منظور از این نام را میلاد خورشید دانسته است. چون از فردای این شب، چله بزرگ زمستان آغاز می‌شود به آن شب چله می‌گویند. چله بزرگ زمستان، که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شود؛ شروع زمستان است و شدت سرما در آن بیشتر است. شدت سرما در چله کوچک کمتر است و آسیب کمتری هم می‌رساند. اما باستان‌شناسان معتقدند، می‌شود آیین مربوط به شب یلدا را تا هفت هزار سال قبل، ردیابی کرد. یلدا در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان، وارد شده است. به این ترتیب آنها آخرین روز پاییز، که بلندترین شب سال است، جشن می‌گرفتند. روایت دوم: شب تولد مهر و میترا (خورشید) و آغاز خلقت این آیین برپایه پرستش میترا (مهر) قرار گرفته بود. نماد این ایزد حلقه است. مهرپرستان شب یلدا را شب تولد میترا (ایزد مهر) می‌دانستد. بعضی بررسی‌ها هم به این نتیجه رسیده‌اند که، در شب یلدا پیامبری متولد می‌شود. دی در اصل همان دیو است که نام آن بر سردترین ماه زمستان گذاشته شده. برخی هم بر این باورند که نام ماه دی از آیین میترایی آمده است و به معنای دادار و خداوند است. درست است که در آغاز سردترین روز‌های سال قرار داریم؛ اما منطق پشت این اسطوره آن را باورپذیر می‌کند؛ همان طولانی‌تر شدن روزها و کوتاه شدن شب‌ها نشان از تولد دوباره خورشید دارد. آداب و رسوم مردم گیلان در شب یلدا و شهرها و روستاهای آن، شب چله را جشن می‌گیرند، معمولا افراد فامیل در شب یلدا در خانه‌ی فردی که از همه بزرگتر و مورد احترام فامیل است، گرد هم می‌آیند. گیلانی‌ها آداب و مراسمی برای شب یلدا دارند که برخی از آنها در تمام گیلان، مشترک است و برخی به مناطق خاص تعلق دارد. میوه‌های ویژه شب یلدا هندوانه، انار و خوج (گلابی محلی) است. در گیلان هندوانه را حتما فراهم می‌کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد. در میان برخی مردم و جوانان دم بخت این استان مرسوم است که در شب یلدا فال هندانه پوس (پوست هندوانه) می گیرند. در این میان، چهار حالت پیش می‌آید، اگر دو قاچ هندوانه، سفید و دو قاچ، سبز باشد، به معنای حد وسط بودن برای نیت شخص است. مردمان روستاهای شرق استان گیلان است که بزرگتر فامیل هنگام قاچ کردن هندوانه می‌خواند «امشب شب چله خانم جیر «زیر» پله چاقو بزنیم هندانه کله «سر».
متن کامل نوشته در سایت راهدون
نظرات