تا 60-70 سال پیش که دانشگاه تبریز تأسیس شد مرکزی علمی برای تحقق این امور وجود نداشت تا اینکه در خرداد ماه 1326 بر اثر تحولات سیاسی منطقه، دانشگاهی بنام "آذربایجان یونورسیتیسی" تأسیس شد اما پس از چندی بر اثر تحولات بعدی فعالیت آن عملا متوقف شد. از طرف شخصیتهای مختلف اقدامات همه جانبه ای برای تأسیس دانشگاه شکل گرفت و بلافاصله در دیماه همان سال دکتر مصطفی حبیبی و دکتر خانبابا بیانی از دانشگاه تهران مأموریت یافتند  برای تأسیس دوباره دانشگاه در تبریز، به این شهر عزیمت کنند. این هیأت پس از تأئید لزوم تأسیس دانشگاه  و پیگیری استاندار وقت و مردم آذربایجان ، شش میلیون ریال بودجه برای تأسیس دانشگاه تصویب شد . اما باز هم تغییرات هیأت دولت این اقدامات را مسکوت گذاشت تا اینکه با پافشاری دوباره سرانجام  دکتر بیاتی به ریاست دانشکده های ادبیات و پزشکی کار آموزش خود را شروع کردند . 

تا تیرماه  1328 ساختمانهای دانشگاه به شکل استیجاری در سطح شهر پراکنده شده بود ولی به علت نیاز به تمرکز دانشگاه و توسعه آن در تیرماه همان سال در زمینی به مساحت 247 هزار متر مربع کلنگ بنای دانشگاه به دست دکتر زنگنه ، وزیر فرهنگ وقت به زمین زده شد و بلافاصله 5 میلیون اعتبار برای شروع آن از طرف دولت تصویب شد وکارهای ساختمانی آغاز شد . اما بدلیل رسیدن فصل سرما ، عملیات اجرائی نیمه کاره ماند تا اینکه در اردیبهشت ماه  1329 با آغاز فصل کار عملیات اجرائی هماهنگ با ساختمان بیمارستان 150 تخت خوابی شروع به فعالیت نمود و 15 سال بعد دانشکده های  پزشکی و کشاورزی و سپس سایر دانشکده ها به این محل نقل مکان کردند .این دانشگاه در وادی امر با دو دانشکده ادبیات و پزشکی شروع به کار نمود و با گذشت زمان دانشکده ها ، آزمایشگاهها ، کارگاهها ، آموزشکده های آن یکی پس از دیگری تأسیس می شدند و تبریز آهسته آهسته به جایگاه واقعی خود نزدیک می شد. همچنین علاوه بر دانشگاه تبریز که بعدها به دو دانشگاه یعنی تبریز و علوم پزشکی تبریز تقسیم شد دانشگاه هنر اسلامی ، تربیت معلم  آذربایجان ، صنعتی سهند ، آزاد اسلامی و سایر دانشگاهها و موسسات آموزش عالی نیز تأسیس شدند تا آذربایجان را بعنوان دومین شهر بزرگ دانشگاهی کشور پس از تهران و بزرگترین قطب علمی شمالغرب کشور مطرح سازند.

این دانشگاه در حال حاضر دانشگاه تبریز با دارا بودن 21 دانشکده،10پژوهشکده،  موسسه و مرکز تحقیقاتی،  قطب علمی، مرکز رشد واحدهای فناور، اداره ارتباط با صنعت، پردیس بین المللی و دانشکده های اقماری یکی از بزرگترین مراکز آموزشی و پژوهشی کشور به شمار می رود. 

          دانشگاه تبریز با 5 معاونت آموزشی و تحصیلات تکمیلی، پشتیبانی و توسعه منابع، پژوهش و فناوری، دانشجویی، فرهنگی و اجتماعی و مدیریت های زیر مجموعه با 24000 دانشجو  و 800 نفر عضو هیات علمی    300   هزار جلدکتاب فیزیکی، 800 هزارکتاب دیجیتالی،کتابهای خطی نفیس، سایتهای متعدد کامپیوتری  و اینترنتی مجهز، آزمایشگاههای بسیار مجهز در حوزه های مختلف، بیش از 21 نشریه علمی- پژوهشی و اشتراک مجلات معتبر الکترونیکی و چاپی دنیا و با برخورداری از امکانات منحصر بفرد علمی در شمالغرب کشور، در خدمت پژوهشگران است. 

         هم چنین دانشگاه تبریز در عرصه بین المللی نیز بسیار فعال بوده و با دانشگاههای کشورهای مختلف جهان از جمله فرانسه، ایتالیا، آلمان، ژاپن، ترکیه، آذربایجان، تاجیکستان، قبرس، تایلند و کشورهای دیگر بیش از 50 قراداد و تفاهم نامه همکاری امضاء نموده و در اتحادیه های بزرگ بین المللی از جمله اتحادیه دانشگاه های جهان(IAU)، اتحادیه دانشگاه های بین المللی (IUC) و اتحادیه دانشگاه های منطقه قفقاز حضوری فعال دارد. 

دانشگاه تبریز با تقدیم 145 شهید دانشجو که 22 تن از آنان در حین پشتیبانی جبهه های حق علیه باطل در محل کارگاه دانشکده فنی به شهادت رسیدند و ضمنا با میزبانی از 5 شهید گمنام به عنوان مشهدالشهدای دانشگاه های کشور معروف است.