استراتژی حریق و نقش آن در مقابله با خطرات...

استراتژی حریق و نقش آن در مقابله با خطرات آتش‌سوزی در مجتمع‌های تجاری (قسمت اول)

استراتژی حریق، اهداف ایمنی در برابر آتش و ملزومات عملکردی ساختمان را تعریف می‌کند. همچنین روش‌های تامین این اهداف به منظور حصول اطمینان از ایمنی جانی سکنه و حفاظت از اموال و دارایی‌ها را بیان می‌کند. یک استراتژی آتش به واسطه مدیریت طرح‌ها و روش‌های ایمنی در برابر آتش می‌تواند فرآیند ساخت‌و‌ساز را تحت تاثیر قرار دهد.

اسناد و مدارک استراتژی حریق می‌تواند بسیار مفصل بوده و بررسی آن بسیار مشکل باشد. لازم است که استراتژیست آتش بتواند اطمینان حاصل کند که استراتژی تدوینی توسط وی، همه مسائل مربوطه را در نظر گرفته است، هرچند که کارفرمای طرح از بسیاری از آنها بی‌اطلاع باشد. در این خصوص، با ارزیابی نیازهای ساختمان، مالکان ساختمان، ساکنان و فرآیندهای آن، چهار هدف کلیدی شامل ایمنی جانی، حفاظت از اموال و دارایی‌ها، حفاظت از کسب‌و‌کار و تداوم آن و حفاظت از محیط زیست مطرح است. هر کدام از این اهداف نیز مطابق شکل زیر خود شامل چهار هدف فرعی هستند[۱] .

شکل۱: اهداف مورد بررسی در استراتژی حریق[۱]

در هر استراتژی آتش، هشت جنبه اصلی باید مد نظر قرار گیرد. برای هرکدام از این عوامل بر حسب میزان اهمیت آن، یک نمره (بین صفر تا پنج) تعلق می‌گیرد. نحوه امتیازدهی به هرکدام از این عوامل، مطلبی است که در مباحث تدوین استراتژی آتش به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است. در پایان با وصل کردن نقاط حاصله، الگویی به دست می‌آید که به راحتی می‌تواند برای توصیف کلی نوع استراتژی آتش مورد استفاده قرار گیرد. در ادامه به بررسی اجزای یک استراتژی جامع حریق می‌پردازیم[۱] .

شکل۲: عوامل تاثیرگذار بر استراتژی حریق[۱]

۱. قوانین و مقررات مهندسی آتش (Fire Engineering Legislation)

روش‌های متعددی برای دستیابی به الزامات عملکردی تصریح شده در مقررات ساختمان برای هر نوع ساختمان یا ساخت و ساز وجود دارد. متداول‌ترین رویکرد، طراحی سازگار با کدهای تجویزی است. نمونه‌ای از این کدها، مجموعه بریتیش استاندارد ۵۵۸۸ است که در حال حاضر توسط BS۹۹۹۱ و BS۹۹۹۹ جایگزین شده است. با این حال، اگر نیازهای طراحی از این راهنماهای محدود فراتر باشد، مشاور مهندسی آتش می‌تواند راه‌حل‌های انعطاف‌پذیر و ابتکاری برای نیل به الزامات پروژه را پیشنهاد کند. همچنان که کدهای موجود حداقل استانداردهای مورد نیاز برای تامین الزامات عملکردی ساختمان‌های متداول را بیان می‌دارند. با این حال، در برخی از ساختمان‌ها، این اقدامات تجویزی می‌توانند برای طراحی و کاربری ساختمان بسیار محدودیت‌آور باشند. یکی از مسئولیت‌های کلیدی شرکت‌های مشاوره استراتژی حریق این است که با استفاده از اصول مهندسی حریق و با توجه به شرایط خاص هر پروژه، راه‌حل‌هایی منطبق با مقررات ساختمان ارائه کنند .

در راستای اجرای ماده ۳۳ از قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان (مصوب ۱۳۷۴) و به منظور کاهش خسارات جانی و مالی در اثر حوادث آتش‌سوزی، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در سال ۱۳۹۵ ویرایش سوم مبحث سوم مقررات ملی ساختمان با موضوع «حفاظت ساختمان‌ها در مقابل حریق» را ارائه کرده است[۱] .

شکل۳: استانداردهای مورد استفاده در تعیین استراتژی حریق[۴]

۲. مسیرهای فرار اضطراری (Means of Escape)

دومین بخش از یک استراتژی حریق، مشخص کردن مسیرهای خروج اضطراری از ساختمان است. یک استراتژی آتش جامع و کارآمد، مسائل و موضوعات مطرح درخصوص وسایل و تجهیزات تخلیه سکنه (شامل طول مسیرهای انتقال، خروج از فضاهای آپارتمانی، فرار از فضاهای عمومی، خروج افراد با ناتوانی‌های جسمی، تعداد مسیرهای فرار و عرض نهایی مسیرها با در نظر گرفتن تعداد سکنه و توزیع آنها) را تشریح و پیاده‌سازی می‌کند. هریک از این موارد برای هریک از مسیرها یا تجهیزات خروج اضطراری تجزیه و تحلیل شده و نحوه تاثیرپذیری از رفتار سکنه بررسی می‌شود. در این زمینه، برآورده ساختن الزامات عملکردی ساختمان و تامین انتظارهای طراحی شده برای ساختمان‌ها بعضا نیاز به ارائه پیشنهادهای خاص و ابتکاری خواهد داشت .

شکل۴: نمونه‌ای از آنالیز فرآیند تخلیه ساکنین [۲]

۳. گسترش آتش و کنترل آن (Fire Spread and Control)

یک استراتژی موفق آتش میزان حفاظت مورد نیاز در برابر آتش برای سرتاسر ساختمان از جمله لاینیگ‌ها، مناطق باز و دیوارهای خارجی را مشخص می‌کند و استاندارد ساخت و ساز آنها را بیان می‌کند. گسترش آتش در داخل و خارج ساختمان ارزیابی شده و تمامی الزامات عملکردی ساختمان مورد بررسی قرار می‌گیرد. هرگونه انحراف از قوانین و مقررات با جزئیات کافی ارزیابی شده و راه‌حل‌های خلاقانه ارائه می‌شود .

شکل۵ : نمونه‌ای از آنالیز گسترش حریق [۲]

۴. ساخت و ساز (Construction)

بسیار اهمیت دارد که الزامات مربوط به تقسیم‌بندی فضاها، میزان مقاومت در برابر حریق، اجزای سازه‌ای، تجهیزات اطفای حریق، منافذ و حفرات موجود مورد شناسایی قرار گیرند. هریک از این موارد باید در طراحی و اجرای ساختمان مد نظر قرار گرفته و نیازهای طراحی و ایمنی ساختمان تامین شوند .