تحلیل داده‌های ژنتیکی؛ پیش‌بینی بیماری‌ها

به شرکت برگشتم و جلسه‌ای با تیم برگزار کردم و حرفم به بچه‌ها این بود که جذابیت کار در ایران این است که دائما مشکل ایجاد می‌شود و ما دائما باید حل‌ مسئله بکنیم.» در این گفت‌وگو، با استارتاپ «لایف‌اند‌می» آشنا می‌شوید؛ استارتاپی که در حوزه سلامت ایران حضور دارد و با گرفتن بزاق دهان افراد، داده‌های ژنتیکی‌شان را استخراج کرده و برنامه‌ای برای سبک زندگی سالم به آنها ارائه می‌کند. این کار را با تکنولوژی‌های برتر تحلیل داده و الگوریتم‌های بسیار پیشرفته‌ای انجام می‌دهد که بعضا میزان دقتی بالای ۹۹درصد دارند. استارتاپ‌های زیادی در حوزه سلامت ایران شکل گرفته‌اند که خیلی‌های‌شان شبیه هم هستند اما به‌نظر می‌رسد که لایف‌اندمی، ایده متفاوتی دارد و قرار است، کار جدیدی انجام بدهد؛ چگونه به این ایده رسیدید و تصمیم گرفتید این استارتاپ را راه‌اندازی کنید؟ اما ما می‌خواستیم در حوزه پیشگیری کار کنیم؛ یعنی سطح سلامت افراد جامعه را ارتقا بدهیم. حوزه سلامت از این جهت برای ما جذاب بود. برادرم عماد، در کانادا در حوزه تحلیل داده درس خوانده و چند سال هم در همین زمینه در آمریکا تحصیل کرده است. پروژه‌ای هم در حوزه سلامت هست که ایده آن برای راه‌اندازی یک استارتاپ در ایران مناسب است. خودم هم همیشه به دنبال راه‌اندازی یک استارتاپ خیلی جدی در ایران بودم و اعتقاد من و برادرم این بود که استارتاپی موفق می‌شود که براساس علم روز دنیا کار کند و علم و تکنولوژی روز دنیا در آن دخیل باشد. ضمن اینکه حواس‌مان بود که در خارج از ایران هم نمونه‌های موفقی در این حوزه وجود داشته باشد که بتوانیم آنها را بنچ‌مارک کنیم و در ایران پیاده‌سازی کنیم. com در این زمینه در حال فعالیت است که از طریق گرفتن بزاق دهان افراد، اطلاعات ژنتیکی آنها را استخراج می‌کند. سپس دیتای این افراد را از این بزاق استخراج کرده و برنامه‌هایی جهت رژیم غذایی، ورزش، احتمالات و زمینه‌های ابتلای آنها به بیماری‌هایی چون سرطان، دیابت و اطلاعات نژادی و روش‌های پیشگیری را به آنها ارائه می‌دهد. ابتدای سال ۹۷، با شتاب‌دهنده سلامت‌الکترونیک کارا که مجموعه‌ای فعال در حوزه سلامت است، جلساتی را برگزار کردیم و در نهایت تصمیم به همکاری گرفتیم و این شتاب‌دهنده روی لایف‌اندمی سرمایه‌گذاری کرد. در واقع تفاوت ما با بسیاری از استارتاپ‌های دیگر این است که خودمان در روند هزینه‌ها دخیل شدیم و سرمایه‌گذاری کردیم. ما به‌دنبال این مسئله نیستیم که مطب و کلینیک داشته باشیم اما به‌عنوان پایلوت برای چگونگی و کیفیت ارائه خدمت، باید مدلی ایجاد کنیم. چون این حوزه جدید است و ما با کمک متخصصان این مدل‌ها را اجرایی می‌کنیم و در ادامه و طی یکی دو سال آینده، همه این خدمات را برون‌سپاری خواهیم کرد. در حال حاضر در حوزه سلامت کشور ما، جریان به این شکل است که افراد براساس داده‌هایی که فعلا به آنها دسترسی داریم، بررسی می‌شوند؛ یعنی براساس سن، قد، وزن، آزمایش‌هایی که داده‌اند و… مثلا فردی که به متخصص تغذیه مراجعه می‌کند، ویژگی‌هایی چون سن، قد و وزن در برنامه‌ تغذیه‌ای که متخصص تغذیه برایش تجویز می‌کند، دخیل است. الان تکنولوژی بسیار پیشرفت کرده و به روش‌های تهاجمی چون گرفتن نمونه خون و حضور در آزمایشگاه‌ها نیازی نیست بلکه از طریق نمونه بزاق افراد، داده‌های ژنتیکی‌‌شان استخراج می‌شود. کاربران برای استفاده از این امکان، باید در جایی حضور داشته باشند یا شما نزد افراد می‌روید؟ به‌طور کلی داده‌های ژنتیکی بسیار زیادی در بزاق دهان افراد وجود دارد که می‌توان تحلیل‌های گسترده‌ای از جهت سلامت آنها روی این داده‌ها انجام داد. برای این کار، ما با آزمایشگاه دانشگاه علوم پزشکی تهران و با یک شرکت دانش بنیان وارد تعامل و همکاری شده‌ایم و بحث‌های استخراج DNA و… انجام می‌شود. در حال حاضر، تکنولوژی بسیار پیشرفته‌ای در دنیا استفاده می‌شود که کل دیتای ژنتیکی را از نمونه بزاق افراد استخراج می‌کنند و این با استخراج نقطه‌ای یا PCR که تنها برخی از داده‌ها را استخراج می‌کند و روشی سنتی است، متفاوت است. با این تکنولوژی هزینه‌های استخراج داده بسیار پایین آمده و در نهایت به نفع عموم مردم است. اما از آنجایی که الان نهادهای علمی بزرگ دنیا چنین تکنولوژی‌ای را در اختیار دارند، ما با کمک معاونت علمی ریاست جمهوری، با معتبرترین نهادهای علمی دنیا که اغلب شرکت‌های دانشگاهی در کشورهای اروپایی هستند، ارتباط‌هایی را برقرار کردیم تا بتوانیم دانش فنی این حوزه را به ایران بیاوریم و حجم زیادی از داده‌ها را از بزاق افراد استخراج کنیم. در نهایت ما این تکنولوژی را به ایران آوردیم و می‌توانیم داده‌های زیادی را استخراج کنیم. بعد از اینکه این داده‌ها به‌دست می‌آید، کار اصلی تحلیل داده‌ها آغاز می‌شود که ما توانسته‌ایم دانش تحلیل داده‌ها را بومی‌سازی بکنیم و بر همین اساس، استارتاپ ما به یک شرکت دانش‌بنیان تبدیل شد و در حال حاضر، تحلیل داده‌های ژنتیکی افراد را تیم لایف‌اند‌می انجام می‌دهد. هر قسمت‌ از داده‌ها، بخشی از ویژگی‌های ژنتیکی یک فرد ‌را نشان می‌دهد؛ از ویژگی‌های ورزشی و روانشناسی گرفته تا رژیم غذایی، ویژگی‌های پوستی زمینه‌های سلامتی، دارویی و بیماری‌ها و… مثلا اگر در این داده‌ها، ژن چاقی وجود داشته باشد، به فرد می‌گویند که احتمال اینکه در آینده به چاقی مبتلا بشود، وجود دارد پس باید روش‌های پیگیرانه را به‌کار بگیرد. برای استخراج دیتای خام با ارتباط‌هایی که توانستیم با شرکت‌های معتبر دانشگاهی جهان برقرار کنیم، تکنولوژی مورد نظر به دست آوردیم و الان دقت استخراج دیتای خام، بیش از ۹۹درصد است. مثلا در مورد بیماری‌هایی چون پارکینسون و آلزایمر به افراد گفته می‌شود که چقدر احتمال دچارشدن‌شان به این بیماری‌ها وجود دارد و زمینه‌های پیشگیری چه است. الان نظام پزشکی ایران مبتنی بر درمان است که هزینه‌های زیادی را به‌دنبال دارد. اما اگر فرهنگ پیشگیری در جامعه جا بیفتد، هم جامعه سالم‌تری خواهیم داشت و هم اینکه بار هزینه‌های بیماری‌ها از زندگی افراد حذف شده و از دوش دولت برداشته می‌شود. مطالعات زیادی در حوزه دارو انجام شده و نشان داده شده که براساس ویژگی‌های ژنتیکی، پاسخ بدن به کدام داروها مثبت یا منفی است. به همین دلیل ما کار مطالعاتی خیلی سنگینی انجام داده‌ایم و گزارش‌هایی تهیه کرده‌ایم که برای هر فردی با هر سطح سوادی، قابل فهم است. همچنین گزارش‌های تخصصی نیز ویژه متخصصان و پزشکان تهیه کرده‌ایم که مراجعان می‌توانند این گزارش‌ها را که به زبان اصلی است و تحلیل داده‌ها روی‌شان انجام شده، به پزشک خود تحویل بدهند تا بتواند داروی مناسب را برای‌شان تجویز کند. ما حدود ۴ ماه است که وارد بازار شده‌ایم و طی این مدت به بیش از ۴۵۰ نفر خدمات داده‌ایم و پکیج‌های ما را خریداری کرده‌اند. اما چون مخاطبان ما، افراد بیمار نیستند و الزام پزشک را پیش روی خود ندارند، خودشان را ملزم به خریداری این تست‌ها نمی‌بینند. چرا هست، اما ما چون این دانش را بومی‌سازی کرده‌ایم، به لحاظ قیمت، کیفیت و نیازسنجی که انجام داده‌ایم، می‌توانیم رقابت کنیم و چشم‌انداز خوبی را پیش روی خودمان می‌بینیم. در ایران و در حوزه سلامت حساسیت زیادی وجود دارد. ضمن اینکه اگر افراد چنین درخواستی دارند، مسئولیت‌ها متوجه خود فرد خواهد بود. این رقم برای چند ده میلیون از مردم ایران رقم بالایی محسوب می‌شود و شما عملا میلیون‌ها نفر را که پتانسیل تبدیل‌شدن به مشتریان شما را دارند، از دست می‌دهید. این فضا و استفاده از چنین تست‌هایی، در سطح جهان از سال ۲۰۰۰ آغاز شده و در سال‌های ابتدایی، هزینه‌ها گاه تا چند صد هزار دلار بود. این نکته هم مهم است که وقتی افراد حتی یک موضوع را خریداری می‌کنند، اگر در بازه زمانی دیگری، موضوع دیگری را هم می‌خواهند، دیگر نیازی به تست مجدد نیست و از روی داده‌های قبلی می‌توان، تحلیل‌های موضوعات دیگر را استخراج کرد و به آنها ارائه داد. این شرکت الان بیش از ۱۰میلیون نفر کاربر دارد و هر روز تعدادشان در حال افزایش است. ضمن اینکه این استارتاپ الان به مرکز تحقیقات بزرگی در پزشکی دنیا تبدیل شده است. پس تهدیدها در آنجا هم وجود داشته اما با پروتکل‌هایی که تنظیم کردند، این تهدید را به فرصت بزرگی برای افزایش سلامت جامعه‌شان تبدیل کردند. همچنین این استارتاپ علاوه بر خدمات مربوط به تست‌ها و داده‌های ژنتیکی برای سلامت، داده‌هایی را هم درباره رگ و ریشه و نژاد افراد به آنها عرضه می‌کند. این داده‌های خانوادگی را از روی اطلاعات و تحقیقاتی که در سطح جهان انجام شده ارائه می‌کنیم. طی روزهای اخیر وزارت جهانی بهداشت، طی گزارشی اعلام کرد که به خاطر پیشگیری‌ها، میزان ابتلا به سرطان در آمریکای شمالی، ۲۰درصد کاهش یافته اما به‌طور کلی روند ابتلا به بیماری‌های این حوزه تا سال ۲۰۵۰، ۶۰درصد افزایش خواهد یافت که آمار خیلی ترسناکی است. این شرکت بعد از این حجم داده‌های بسیار بزرگی که در اختیار دارد و می‌تواند از بزاق انسان استخراج کند، محصولی را توسعه داده‌ است که با دقت بالای ۸۵درصد اعلام می‌کند که یک فرد بعد از ۵۵ سالگی، به بیماری دیابت دچار می‌شود یا نه. این کار را در حوزه دارو هم انجام داده‌اند و تجویز دارو را شخصی‌سازی کرده‌اند؛ یعنی دیگر به این صورت نیست که یک دارو برای افراد زیادی تجویز شود. بنابراین نهادهای تصمیم‌گیر و حاکمیتی باید همکاری کنند که بتوانیم این مسئله را به سبک زندگی مردم تبدیل کنیم، چون این کار به یک پویش همگانی نیاز دارد. چرا از ظرفیت‌های فضای مجازی برای نهادینه‌کردن این فرهنگ استفاده زیادی نکرده‌اید؟ حضورتان در فضای مجازی خیلی کمرنگ است. دغدغه ما این است که اگر در فضای مجازی این سبک از زندگی و استفاده از داده‌های ژنتیکی را گسترش بدهیم، نهادهای مربوط به حوزه سلامت و نهادهای امنیتی به اصطلاح به ما گیر بدهند. دغدغه ما این است که اگر در فضای مجازی این سبک از زندگی و استفاده از داده‌های ژنتیکی را گسترش بدهیم، نهادهای مربوط به حوزه سلامت و نهادهای امنیتی به اصطلاح به ما گیر بدهند. به همین دلیل ما در تعامل با نهادهای مختلف هستیم و به آنها گفتیم که اجازه بدهند از این فضا برای اطلاع‌رسانی استفاده کنیم. به همین دلیل ما در تعامل با نهادهای مختلف هستیم و به آنها گفتیم که اجازه بدهند از این فضا برای اطلاع‌رسانی استفاده کنیم. در واقع ما برنامه‌های زیادی برای فضای مجازی داشتیم اما به ما گفتند که اگر در این زمینه فعالیت زیادی داشته باشید، به خاطر حساسیت‌هایی که روی موضوعاتی ژنتیک وجود دارد، ممکن است عکس‌العمل منفی ببینیم؛ هم از طرف مردم و هم از طرف حاکمیت. این حساسیت‌ها در حالی است که به‌صورت روزانه، نمونه‌های خون زیادی در سراسر ایران گرفته می‌شود و آزمایش‌های زیادی صورت می‌گیرد، اما معلوم نیست که چرا نسبت به حضور امثال ما در فضای مجازی، حساسیت وجود دارد. کارهای خوبی شده اما باید بیشتر از این کار انجام شود. هنوز در این زمینه استارتاپی ندیده‌ام اما آزمایشگاه‌ها از رقبای ما هستند که به روش PCR کار می‌کنند که جامعیت ما و امکان استخراج داده‌های بزرگ را ندارند. از روی این داده‌های ژنتیکی می‌توان مشخص کرد که چه افرادی برای چه ورزش توانایی و استعداد بیشتری دارند و شانس موفقیت‌تان بیشتر است. من به‌واسطه حضور برادرم در خارج از کشور، فرصت‌های زیادی برای رفتن داشتم اما در همایش یلداسامیت امسال، میلاد منشی‌پور گفت که خیلی‌ها به او گفته‌اند که چرا به ایران برگشته و چرا مانده است؟ پاسخش این بود که بین شادی و معناداشتن زندگی، احساس معناداشتن در زندگی را انتخاب کرده است. من به‌واسطه حضور برادرم در خارج از کشور، فرصت‌های زیادی برای رفتن داشتم اما در همایش یلداسامیت امسال، میلاد منشی‌پور گفت که خیلی‌ها به او گفته‌اند که چرا به ایران برگشته و چرا مانده است؟ پاسخش این بود که بین شادی و معناداشتن زندگی، احساس معناداشتن در زندگی را انتخاب کرده است. به شرکت برگشتم و با تیم جلسه برگزار کردیم و حرفم به بچه‌ها این بود که جذابیت کار در ایران این است که دائما مشکل ایجاد می‌شود و ما دائما باید حل‌ مسئله بکنیم. این برای تیم ما سیگنال بسیار مثبتی بود، چون قبلش حال ما خیلی بد بود. وقتی قرار است که کار بزرگی انجام شود، باید تیم تشکیل بدهیم و اصول تفاهم را یاد بگیریم و غرزدن‌ها را متوقف کنیم. این حمایت‌ها به ما جرات داد اما برای ادامه دادن، خودمان باید عرضه داشته باشیم. هدف بزرگ من برای لایف‌اندمی این است که این استارتاپ، سیستم عامل سبک‌ زندگی فردمحور افراد در جامعه ایران باشد.

متن کامل خبر در سایت هفته نامه شنبه