داستان ورلدُمیتر: پروژه‌ای عجله‌ای که یکی از پربازدیدترین وب‌سایت‌های اینترنت شد

این‌روزها علاوه‌بر وسواس ضدعفونی‌کردن وسواس دیگری هم پیدا کرده‌ایم. تا فرصتی پیدا می‌شود، با نگرانی و اضطرب، سراغ ‌سایت «ورلدُمیتر» می‌رویم تا آخرین آمار جهانی مبتلایان به کرونا را ببینیم و میزان تلفات کشورها را مقایسه کنیم. تک‌صفحه‌ای شامل جداول آماری که ظرف چند روز راه انداخته شد، حالا به جمع صد سایت پربازدید جهان راه یافته است و به یکی از پرارجاع‌ترین منابع اطلاعات دنیا تبدیل شده است، چنانکه حتی دولت انگلستان آمارش را نقل می‌کند. ولی این وب‌سایت دست چه کسی است و آیا داده‌هایش دقیق‌اند؟

اندری الیمتوف در سال ۲۰۰۴، قبل از آنکه بیست‌ساله شود، وب‌سایتی ساخت که به یکی از پربازدیدترین وب‌سایت‌ها در جریان عالم‌گیر شدن ویروس کرونا تبدیل شده است: ورلدُمیتر . این وب‌سایت به جمع صد سایت برتر الکسا راه یافته است. کار به جایی رسید که حکومت‌ها، سیاست‌مداران، خروجی‌های رسانه‌ای و تحلیل‌گران از داده‌های بیماری کرونا که این وب‌سایت تلفیق می‌کند نقل‌قول می‌آورند؛ چنانکه پیتر هیچنز «چک‌کردن روزانه ورلدُمیتر » را برای مقایسه آمارهای انگلستان و سوئد آغاز کرده است. دبیران ویکی‌پدیا هم بحث کرده‌اند که آیا می‌شود از این وب‌سایت به‌عنوان منبع استفاده کرد یا نه. نظریه‌پردازان توطئه و یک اندیشکده راست‌گرای آمریکایی هم گمانه‌زنی کرده‌اند که یک شرکت چینی پشت پرده این وب‌سایت است. پس آیا می‌توان به آن اعتماد کرد؟ و چه کسی پشت پرده آن است؟

مساله ورلدُمیتر ، از همان زمان تاسیسش، مُردن مردم بود. صفحه اصلی آن، که نسخه بایگانی‌شده آنلاینش موجود است، حاوی برآوردهایی از جمعیت زمین، مرگ‌ومیرهای آن سال، مرگ‌ومیرهای آن روز، مرگ‌های ناشی از بیماری‌های مُسری آن سال، تعداد خودروهای تولیدشده، و مصرف ذغال‌سنگ بود. این وب‌سایت با استفاده از کُدهای جاوا و ساعت رایانه شما آمار زنده را ارائه می‌دهد، یعنی آن نسخه بایگانی‌شده هنوز هم برای سال ۲۰۲۰ جواب می‌دهد، اما با استفاده از داده‌هایی که حتی آن‌هنگام هم فقط «تا حدی برای سال‌های ۲۰۰۴-۲۰۰۳ صحیح» بودند. الیمتوف می‌گوید: «من آن‌زمان فقط داشتم با کُدهای جاوا بازی می‌کردم، و بعد از خواندن یکی از آن خبرهایی که می‌گفت هم‌اکنون هر ثانیه فلان تعداد آدم می‌میرند به ذهنم رسید که بانمک می‌شود اگر آن آمار را به شکلی دربیاورم که راحت‌تر خوانده شود. درست کردن کلش هم فقط دو سه روز کار بُرد.»

بعد از آنکه وب‌سایت دیگ گزارش کار او را داد، وب‌سایت ترکاند. (الیمتوف می‌گوید: «بله، من این‌قدر پیرم!») لذا او چند ماه بعد وب‌سایت را در ای‌بِی حراج کرد و به ۲۰۰۰ دلار فروخت. «آن‌زمان، این رقم یک عالَم پول بود و من هنوز بیست سالم هم نشده بود. پس اصلاً جای بحث نداشت. آن‌زمان به نظرم می‌آمد که پول نقد فوری خیلی بیشتر از بازده درازمدت می‌ارزد. همچنین آن ایام راهی نبود که بشود از یک وب‌سایت پربازدید پول نقدی درآورد. لذا آن پول، در آن دوران، واقعاً به زندگی‌ام کمک کرد.»

ولی به نظر نمی‌آمد که خریدار هم در ابتدا برنامه بزرگی برای وب‌سایت داشته باشد. در سال ۲۰۱۳ که الیمتوف آن وب‌سایت را در صفحه اول رِدیت دید، پیامی برای ورلدُمیتر فرستاد تا تبریک بگوید. مالکش، داریو، توضیح داد که وب‌سایت را اساساً «به‌خاطر PR۶» خریده است: Page Rank ۶، همان سیستم الگوریتمی مورد استفاده گوگل برای رتبه‌بندی محبوبیت یک وب‌سایت و محبوبیت سایت‌هایی که در صفحات دیگر پیوند خورده‌اند، که دیگر بلااستفاده است. او می‌خواست از آنجا به وب‌سایت‌های دیگر پیوند بزند تا ترافیکشان بیشتر شود. بعد که کسب‌وکارش در آن سوی ماجرا افول کرد، «تصمیم گرفتم روی ورلدُمیتر سرمایه‌گذاری کنم تا منابع و آدم‌ها را به سمتش جذب کنم تا اینکه بالاخره راه خودش را پی بگیرد.»

در سال ۲۰۰۵ ، وب‌سایت ارائه آمار و ارقامی را آغاز کرد که دستی به‌روز می‌شدند: یعنی تلفات نظامی آمریکاییان در عراق را از زمان آغاز جنگ، از زمان «موفقیت عملیات»، از زمان «دستگیری صدام» و از زمان تسلیم صدام به عراقی‌ها نشان می‌داد. از سال ۲۰۰۷ ، جناب توماسون با عنوان «هماهنگ‌کننده ارشد پروژه» هدایتش را بر عهده گرفت، و به سال ۲۰۰۹ که رسید آن وب‌سایت بخشی از «روژه آمار بلادرنگ » شد. ولی پروژه آمار بلادرنگ گویا شامل ورلدُمیتر و تعدادی سایت‌های مشابهش می‌شد که تیم ناشناسی از «طراحان، محققان و داوطلبان» آفریده بودند. شمارش‌گرهای ورلدُمیت ر هم گویا «مجوز گرفته و روی نمایش‌گرهای الکترونیک و تابلوهای کنار جاده در کلمبیا و انگلستان نشان» داده می‌شدند.

امروز در وب‌سایت ورلدُمیتر ، که می‌گوید تحت مالکیت داداکس است، دیگر اشاره‌ای به توماسون یا مدیر سابق وب‌سایت یعنی پیتر کالینز نمی‌شود. نظریه‌پردازان توطئه به سرعت دریافتند که حداقل دو شرکت با نام داداکس وجود دارند که یکی از آن‌ها در شانگهای مستقر است، و لذا آن شرکت آماج سوالاتشان درباره داده‌ها شد. اما وب‌سایت دست آن شرکت نبود، بلکه به یک شرکت آمریکایی به نام داداکس با مسوولیت محدود تعلق داشت. فُرم‌های رسمی که شرکت پُر کرده نشان می‌دهند زمانی رییسش کسی به نام داریو پاسکولینو بوده است. چندین بار هم تلاش شده با ورلدُمیتر تماس بگیرند و با افراد درگیر در آن پروژه صحبت کنند تا نظر بدهند، که همگی ناموفق بوده‌اند.

کنجکاوی‌هایی که درباره مالکیت احتمالی چینی‌ها بر ورلدُمیتر پیش آمده، صرفاً پیامد شک و تردیدها درباره درستی داده‌های چینی‌ها پیرامون ویروس کرونا نیست، بلکه به مشکلات و مسائل فرآیند جمع‌آوری داده‌ها در ورلدُمیتر هم مربوط می‌شود. وب‌سایت چند بار در ماه مارس هک شد، اتفاقی که شاید گریزناپذیر بود، و متعاقباً وب‌سایت نشان می‌داد که آمار تلفات در واتیکان سیتی ۸۹۲۰۴۵ نفر است. این رقم باورپذیر نبود، بماند که می‌گفت این رقم برآمده از ۵۶۸ هزار مورد ابتلاء در کشوری است که جمعیتش حدود ۸۰۰ نفر است. ولی وب‌سایت مشکلاتی فارغ از هکرها هم دارد.

مکس رُزر، محقق دانشگاه آکسفورد و بنیان‌گذار مجله علمی دنیای ما بر حسب داده‌ها ، گفته است که از این وب‌سایت سرخورده و نومید شده است. او توییت کرد که: «من از ورلدُمیتر دلخورم چون وقت زیادی از من و تیم من تلف می‌کند. چند هفته است که مردم پیام می‌دهند چرا فلان یا بیسار را نشان نمی‌دهیم و می‌گویند ورلدُمیتر این داده‌ها را دارد. و در اکثر موارد وقتی داده‌هایشان را بررسی می‌کنید، می‌بینید که منبعی ندارند یا غلط‌اند». به گفته او، وب‌سایت ورلدُمیتر در گزارش تعداد تست‌ها، در برچسب زدن روی سنجه‌ها، و اشتباه گرفتن نرخ تلفات مبتلایان با نرخ تلفات بیماری، خطا داشته است.

تیم ورلدُمیتر ، خلاف تیم ویکی‌پدیا ، کاملاً گمنام‌اند. فارغ از فهرست به‌روزرسانی‌های روزانه کشور به کشور که برخی از آ‌ن‌ها به منبع اصلی پیوند دارند و برخی نه، ورلدُمیتر فاقد تاریخچه ویرایش، صفحات گفت‌وگو یا بایگانی ارزیابی‌هاست. عدم ارجاع به منابع برخی آمارها و هرازگاه ناسازگاری داده‌های منبع و به‌روزرسانی وب‌سایت کفایت می‌کرد تا دبیران ویکی‌پدیا تصمیم بگیرند استفاده از ورلدُمیتر به عنوان منبع در صفحات مرتبط با ویروس کرونا مجاز نباشد.

ورلدُمیتر منبع بدردبخوری برای دبیران ویکی‌پدیا نبود، اما برای حکومت انگلستان بود. از ۳۰ مارس تا ۱۴ آوریل، در نموداری که در کنفرانس‌های خبری روزانه به مقایسه جهانی مرگ‌ومیر این بیماری می‌پرداخت، به ارقام ورلدُمیتر ارجاع می‌شد. اما لابد چون ورلدُمیتر صراحتاً به تفاوت شیوه‌های فرآیند گزارش‌دهی میان کشورها اشاره نمی‌کرد و حتی اگر ارقام مرگ‌ومیر شامل افرادی نمی‌شد که در مراقبت خانگی جان داده بودند باز هم این آمار را کنار هم می‌گذاشت (که ژورنال خدمات بهداشت در ۱۴ آوریل به این نکته اشاره کرد)، مقایسه‌ها مخدوش بودند. فردای آن روز، منبع آمار حکومت انگلستان به دانشگاه جانز هاپکینز تغییر یافت. وقتی پرسیده شد که آیا داده‌های ورلدُمیتر راستی‌آزمایی شده‌اند و اصلاً چرا از آن‌ها استفاده شده است، یک سخنگوی دولت گفت: «هر دوی ورلدُمیتر و جانز هاپکینز داده‌های جامع و معتبری ارائه می‌دادند. با تحولاتی که رُخ داد، ما از ورلدُمیتر سراغ جانز هاپکینز رفتیم چون جانز هاپکینز بیشتر به منابع رسمی تکیه می‌کند. مثلاً در ایالات متحده، جانز هاپکینز اطلاعات ایالتی را تلفیق می‌کند.»

صدالبته داده‌های دانشگاه جانز هاپکینز هم منتقدان خودش را دارد. یک صفحه در پروژه GitHub، یعنی همان‌جایی که دانشگاه جانز هاپکینز داده‌های خودش را منتشر می‌کند، از آن‌ها می‌خواهد که: «لطفاً گمراه‌سازی مردم با ارائه داده‌های قلابی را متوقف کنید» و بگذارید «ارائه‌دهندگان قابل‌اعتماد مثل [ ورلدُمیتر ] این کار را بکنند». علی‌رغم همه خدشه‌ها، کماکان ترافیک زیادی نصیب ورلدُمیتر می‌شود: هم بخشی که ویروس کرونا را پوشش می‌دهد، و هم آن قسمتی که گویا به‌روزرسانی بلادرنگ از آمارهای جهانی است. در سال ۲۰۱۰، یک کتاب‌دار اهل تورنتو در مروری بر این وب‌سایت نوشت: «اولین بار که ورلدُمیتر را دیدم، حس کردم ناگهان وارد مدار زمین شده‌ام و به فعالیت جمعی همه انسان‌های ساکن سیاره زمین می‌نگرم». با نمایش تر و تمیز داده‌ها در ورلدُمیتر ، احساس می‌کنیم ماجرای ویروس کرونا و دامنه فعالیت (یا عدم‌فعالیت) انسان را می‌فهمیم، که البته فقط مجموعه‌ای از ارقامی است که روزبه‌روز درشت‌تر می‌شوند.

الیمتوف اکنون مدیر سیستم در شرکتی است که مجله‌های صنفی برای دست‌اندرکاران و دانشمندان حوزه بهداشت و سلامت منتشر می‌کند. او اقرار می‌کند که «احتمالاً وب‌سایت را به اینجایی که الآن رسیده، نمی‌رسانده» است. آیا الآن که نگاه می‌کند، فروش وب‌سایت مثل ماجرای لازلو هانیچ بود که در سال ۲۰۱۰ ده هزار بیت‌کوین خرج خرید دو پیتزا کرد؟ «بله، دقیقاً همین‌طور به نظر می‌رسد، اما اصلاً متاسف نیستم، بلکه در حقیقت قدری هم افتخار می‌کنم که ایده‌ام باعث و بانی چیزی به این عظمت شد.»

لینک اصل خبر در سایت پارک علم و فناوری کردستان