نقش آفرینی استارتاپ‌ها در توسعه گردشگری

استارتاپ‌ها کسب و کارهای نوپا هستند که سعی می کنند محصولاتی را به بازار ارایه دهند که شانس موفقیت بیشتری دارند و از گروهی افراد تشکیل شده که برای یافتن یک مدل کسب و کار معتبر با هم همکاری و هفکری دارند.استارتاپ ها ممکن است هنگام شکل‌گیری کوچک باشند و با سرمایه محدود شروع شوند ولی این قابلیت را دارند که با رشد سریع به شرکت های بزرگ تبدیل شوند.

استارتاپ ها با خلق ایده‌های نوآورانه تلاش می‌کنند تغییراتی در بازار و شیوه های سنتی برای کسب و کار ایجاد کنند .مهمترین نکته در راه اندازی یک استارتاپ شناسایی نیاز مردم است و با وجود یک ایده نو و ابتکاری این مسیر آغاز می شود . استارتاپ ها همیشه در حوزه فناوری اطلاعات نیستند و در حوزه های مختلف از جمله در گردشگری فعال هستند .

استارتاپ گردشگری یعنی کسب و کاری که فعالیتی جدید در گردشگری به وجود آورده که تاکنون نبوده و با ایده پردازی و تکنولوژی در بازار به موفقیت می رسد.صنعت گردشگری که یکی از مشاغل پر درآمد دنیا محسوب می‌شود با کمک استارتاپ های گردشگری علاقمندان زیادی را به خود جذب کرده است .

هر منطقه ای با دارا بودن طبیعت و اقلیم خاص خود،آداب و رسوم ،آثار باستانی و تاریخی می‌تواند پتانسیلی برای جذب گردشگر محسوب شود براین اساس یافتن ایده های مناسب و جدید در قالب استارتاپ گردشگری ،سهم بسیار مهمی در جذب گردشگر و اقتصاد آن منطقه دارد.

تعداد کم استارتاپ های گردشگری در خوزستان

مهدی مرتضوی کارشناس تولید محتوا گردشگری با اشاره به ساختار سریع ،چابک و هدف محور استارتاپ ها و تاثیر آنها در حوزه های مختلف و به ویژه در گردشگری که شالوده آن را مردم تشکیل می دهند گفت: استارتاپ ها نظام و تشکل جدیدی هستندکه با استقبال خوبی از طرف مردم روبرو شده اند و افراد در کشور ما با موضوعات تکنولوژی و دستاورد های نو ارتباط خوبی دارند و به دنبال چیزهای نو،مدرن و خلاق هستند.

وی ادامه داد: در زمینه گردشگری حرکت های خوبی در استان های گردشگری شروع شده که امیدواریم استارتاپ ها از طرف دولت و نهادهای دوگانه حمایت شوند، اگرچه استارتاپ ها افت و خیز خود را دارند و شانس ادامه و رشد در آن ها متغیر می‌باشد، ولی شروع حرکت بسیار مهم است و در طول مسیر استارتاپ می تواند به رشد لازم برسد.

مرتضوی با اشاره به مراحل رشد استارتاپی از نوپا تا ایده و ارایه کار بیان کرد : در حوزه استارتاپ‌های گردشگری خوزستان، دو یا سه مورد ایده استارتاپی برای شرکت و ارایه به سازمان متولی و ناظر وجود دارد. همچنین بازار کار گسترده‌ای در حوزه گردشگری در استان خوزستان وجود دارد که می تواند از طریق نظام مند شدن در فاز استارت تاپی رشد کند. لذا علاقمندانی هستند که تسلط کافی به ابزارهای استارتاپی را دارند ولی ساختار و نظام استارتاپی برای آن ها تعریف نشده است .

کارشناس گردشگری با بیان این که سازمان‌های متولی امور استارتاپی خوزستان به اندازه دیگر استان ها فعالیت نکرده اند گفت: با شیوع ویروس کرونا تمام فعالیت‌های گردشگری متوقف شده اند بنابراین گردشگری در همه جای دنیا و ازجمله در خوزستان وضعیت خوبی ندارد به ویژه دربخش استارتاپ که افراد با صرف توان و انرژی سعی می کنندکه استارتاپ به مرحله رشد برسد و درصورتی که در فاز زمانی مشخصی به نتیجه  نرسند ممکن است تغییر مسیر دهند و به سراغ مشاغل دیگر که زاینده و مولد نیستند بروند.

وی با اشاره به فعالیت در حوزه‌ ‌فناوری اطلاعات و استارتاپ ‌های گردشگری گفت: گردشگری یکی از موضوعاتی است که در ایران از طریق بخشنامه و توسط سازمان‌های قوه مجریه نمی تواند متحول شود،بلکه باید از پایین و لایه های مردم ، جوامع محلی و ساکنین بومی آن اقلیم و استان شکل بگیرد. در حال حاضر نظام‌مند ترین و به روزترین ساختاربرای شکل گیری حرکت های اقتصادی استارت تاپ ها هستندو تنها راه برای توسعه گردشگری در استان خوزستان شکل گیری استارتاپ های گردشگری می باشد.

مرتضوی ادامه داد: اگر در دوره شیوع کرونا نیز توجه خوبی از طرف سازمان های متولی استارتاپ در ایران برای استارتاپ های گردشگری در خوزستان شکل بگیرد ،همین دو سه ایده استارتاپی گردشگری در استان نیز می توانند جهش خوبی داشته باشند و برای ایام پسا کرونا آماده شوند. همچنین حمایت از استارتاپ هایی که در حد ایده هستند و همکاری سرمایه گذار ریسک پذیر با آن ها بسیار ضروری است .

وی افزود: حمایت از استارتاپ باید ازطریق مشاوره ،دعوت سرمایه گذاران ریسک پذیر از طرف خانه استارت تاپ و پارک علم وفناوری خوزستان انجام شود و اجازه رشد به آن ها داده شود در غیر این صورت هیچ سازمان دولتی و غیردولتی نمی تواند این حرکت را پوشش دهد.

این کارشناس تولید محتوا در گردشگری با اشاره به تجربه شخصی در کار گردشگری بیان کرد: از فروردین سال ۹۸ تهیه یک اپلیکیشن راهنمای گردشگری و سفر درخوزستان را در قالب استارتاپی شروع کردیم و کار را با برنامه نویسی،کد نویسی و گذاشتن روی سرور و گرفتن بازخورد ادامه دادیم و با شرکت در نمایشگاه بین المللی گردشگری تهران در بهمن ماه ۹۸ شروع رسمی کار اپلیکیشن را آغاز کردیم ولی در مرحله تبلیغات با شیوع کرونا این کار متوقف شد.

مرتضوی با اشاره به کار تیمی و نبود تفکراستارتاپی در افراد حوزه گردشگری اظهار کرد: تفکر غالب در حوزه گردشگری هنوز سنتی است، لذا برای تشکیل تیم استارتاپی به دنبال افرادی بودیم که دردوحوزه گردشگری و فناوری ارتباطات تخصص داشته باشند و این امر با اینکه زمان بر بود ولی تجربه مفیدی برای ما به همراه داشت.

وی در ادامه گفت: گردشگری با دخالت مستقیم و موثر جوامع محلی رشد می کند به عنوان مثال اگر جوامع محلی دشت سوسن در شهرستان ایذه با طبیعت زیبا وصف نشدنی دخالت مفید در بحث توسعه گردشگری نداشته باشند این کار به تنهایی از اداره گردشگری شهرستان ایذه و یا از اداره کل میراث خوزستان و یا وزارت گردشگری در تهران برنمی آید.

کارشناس تولید محتوای گردشگری با اشاره به حضورراهنمای گردشگری برای توریست ایرانی و خارجی بیان کرد: جوامع محلی باید به عنوان راهنمای بومی حضور داشته باشند و این همکاری و تعامل باید از لایه های زیرین جوامع محلی شکل بگیرد.همچنین رشد اقتصادی جوامع محلی از طریق آموزش در توسعه گردشگری میسر می‌شود و فرد بومی با شروع یک فعالیت گردشگری به عنوان راهنمای محلی و کسی که اقامتگاه بوم گردی دارد می تواند با فراهم کردن امکانات در آن اقامتگاه به رشد اقتصادی خانواده خود کمک کند .

وی افزود: این اطلاع رسانی برای آموزش جوامع محلی و رشد اقتصادی آن ها از طریق صدا سیما،رسانه ‌و اداره کل میراث فرهنگی ضروری است.

مرتضوی با اشاره به حرکت جهادی نهضت سواد آموزی برای کسانی که از تحصیل محروم ماندند و جهادسازندگی برای آبادی روستاها در مناطق محروم بیان کرد:در حال حاضر هم نیاز به یک حرکت جهادی برای توسعه استارتاپ‌های گردشکری در استان خوزستان داریم و سازمان‌های متولی این کاربه پشت میزنشینی و صدور بخشنامه و یا تلفن زدن اکتفا نکنند و با ساخت زیربناهای گردشگری با سرمایه‌های دولتی کار بهره برداری را به استارتاپ هایی که آموزش دیده اند بسپارند.

یافتن مدل کسب و کار معتبر

سید رضا علوی مدرس کارآفرینی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا ضمن اشاره به تعریف استارتاپ از استیو بلنک (Steve Blank) نویسنده و کارآفرین مطرح آمریکایی بیان کرد: استارتاپ حاصل کار یک تیم تحقیقاتی هستند که کارشان یافتن مدل کسب و کار معتبر می‌باشد و دارای سه شرط سودآوری ،تکرار پذیری و مقیاس پذیر بودن باشد. استارتاپ مانند هر واژه جدید در علم با اختلاف نظرهایی روبرو است ولی صاحبنظران استارتاپ را دارای ویژگی هایی می‌دانند که شامل هر مدل کسب و کاری نمی‌شود، لذا در فرایند شکل گیری این کسب و کارهای استارتاپی قابلیت نوآوری، وجود بازار بزرگ ملی یا جهانی و امکان رشد سریع در بازه زمانی مشخص از جمله ویژگی‌هایی است که تیم های استارتاپی آن را دنبال می‌کنند.

وی ادامه داد: این نمونه کسب و کار از ریسک پذیری بالایی برخوردار است لذا قبل از شروع کسب و کار با بکارگیری ابزارها و روش ‌های مختلف مانند: مشتری سازی و توسعه آن می توان به شناخت بازار کمک کرد و با تحقیقات مراحل آن را سنجیده طی کرد.در این مرحله کار تحقیق و بررسی ایده ‌ها توسط استارتاپ انجام می‌گیرد و وظیفه اصلی تیم استارتاپ پیدا کردن مدل معتبر است.

علوی اضافه کرد: تیم استارتاپی، برای یافتن مدل کسب و کار فعالیت‌های تحقیقاتی دریک بازه زمانی انجام می‌دهد که طولانی مدت نیست و در این بازه زمانی این مدل کسب و کار یا پیدا می شود یا خیر، بنابراین نمی‌توان گفت شرکت‌هایی مثل تپ سی ،دیجی کالا و اسنپ هنوز استارتاپ هستند، بلکه زمانی دنبال تحقیقات و پیدا کردن مدل بودند و درحال حاضر به شرکت‌های بزرگ ، بالغ و جاافتاده تبدیل شده اند.

وی با اشاره به رویدادهای استارتاپی گفت : این رویدادها برنامه های آموزشی هستند که فرهنگ و روش‌های راه اندازی یک استارتاپ را ترویج می کنند، مانند رویداد استارتاپ ویکند، فرافرین و رویداد استارتاپ گرایند که در دنیا برگزار می‌شود و مشابه آن درایران نیز انجام می‌شود.

این مدرس کارآفرینی ادامه داد: این که راه اندازی استارتاپ نیاز به سرمایه زیاد دارد یک باور غلط است و تیم تحقیقاتی برای تحقیق به پول زیاد نیاز ندارند و در این مرحله ،کار تحقیقاتی صورت می‌گیرد که این تحقیقات شامل موضوعات بازار و نحوه خرید مشتری است و وظیفه تیم استارتاپ پیدا کردن مدلی معتبربرای کسب و کار می باشد.

علوی با اشاره به این اشتباه رایج که استارتاپ‌ها همیشه در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) هستند، بیان کرد: استارتاپ‌ها درحوزه‌های دیگر نیز مانند:سلامت ،کسب کارهای اجتماعی نیز کار می کنند و با وجود این که تکنولوژی همه زندگی ما را تحت شعاع قرار داده و ازآن استفاده می‌کنیم ولی الزاما همه کسب و کارها درحوزه IT نیستند و IT به عنوان یک ابزار در همه کسب و کارها وجود دارد ولی این که ماهیت استارتاپ ها بر پایه IT باشد صحیح نیست.

وی در توضیح نقش دانشگاه‌ها در رشد استارتاپ ها گفت: از آنجا که تکنولوژی در دانشگاه‌ها تولید می‌شود و معمولا" افرادی که در تیم‌های استارتاپی نقش نوآوری را دارند دانشگاهیان هستند بنابراین دانشگاهیان نقش بسیار مهمی در تبدیل دانش به فناوری دارند، لذا ملاک رتبه بندی دانشگاه‌های کارآفرین در اغلب کشورهای توسعه یافته بر مبنای تولید ثروت و تشکیل شرکت‌های استارتاپی و کارآفرینی است، بر این اساس فقط تولید دانش و نوشتن مقاله مد نظر نیست و باید کاربردی باشد و این تجاری سازی در قالب تیم های استارتاپی امکان پذیر است .

علوی اضافه کرد : آموزش و تدریس مبانی ادبیات کارآفرینی نوین، در دانشگاه انجام می‌شود براین اساس نقش توسعه ابزارهای استارتاپی برای کاهش ریسک این شرکت ها نیز توسط دانشگاهیان ایجاد می‌شود. همچنین دانشجویان در دانشگاه با موضوع تجاری سازی تکنولوژی ، مفاهیم بازار و اهمیت آن ،مشتری و مشتری مداری آشنا می شوند لذا  نقش توسعه تکنولوژی مبتنی بر نوآوری و اموزش و ترویج در دانشگاه ‌ها بسیار مهم و ضروری می باشد.

این مدرس کارآفرینی ادامه داد: بعد از ورود بخش خصوصی در حوزه استارتاپ ‌ها در بخش دولتی نیز حمایت هایی از طرف معاونت فناوری اطلاعات ریاست جمهوری با دادن تسهیلات بانکی به مراکز رشد و شتابدهی شرکت های استارتاپی و مجوز فعالیت برای برگزاری رویدادهای استارتاپی صورت می‌گیرد، همچنین تسهیلاتی برای شرکت های دانش بنیان نه الزاما استارتاپ‌ها در نظر گرفته شده است .

علوی با اشاره به نقش استارتاپ‌ها در گردشگری بیان کرد: پیدا کردن فرصت ‌های گردشگری و تبدیل آن به کسب و کاری که نو باشد و در سطح ملی یا جهانی ارایه شود، نیازمند تیم‌های است که فرصت های گردشگری را پیدا کنند و در این حوزه ورود کنند. لذا از طریق ابزارهایIT می توان در حوزه استارتاپ گردشگری ورود کرد.

وی با تاکید برموضوع اطلاع رسانی در اماکن گردشگری برای گردشگران ادامه داد: استان خوزستان با داشتن پتانسیل بالای گردشگری درحوزه اطلاع رسانی مورد غفلت قرار گرفته است.

مدرس کارآفرینی با اشاره به جذب سرمایه گذار در شرکت‌های استارتاپی بیان کرد: نیاز این شرکت‌ها به سرمایه گذاری بسیار وابسته به این نکته است که کسب و کار در چه مقطعی قرار دارد، و ازآنجا که کار تیم استارتاپی پژوهش در بازار و پیدا کردن مدل کسب و کار معتبر است و با پژوهش در حوزه تکنولوژی متفاوت است ، لذا تیم‌های استارتاپی تلاش می کنند تا با ایده خود یک کسب و کاری را بسازند که قابلیت رشد را داشته باشد و در مرحله تحقیقات نیاز به پول و گرفتن وام ندارند.

وی تاکید کرد: استارتاپ در مرحله رشد به سرمایه زیاد نیاز دارد، دراین مرحله برای ساختن کارخانه، خرید مواد اولیه، تولید انبوه، استخدام نیرو، بازاریابی و تبلیغات نیازمند اعتبار مالی است.

علوی ادامه داد: روش‌های تامین مالی برای کسب و کار متعدد است در ابتدای کار تامین مالی توسط افراد تیم استارتاپ انجام می‌شود و درگام بعدی که از اعتبار بیشتری برخوردار است  از طریق مشارکت  افراد دیگر و مراکز شتابدهی صورت می گیرد با بهره مندی درصدی از سهام شرکتی که در آینده بوجود می‌اید تامین می‌شود.

در گام سوم مراکز شتابدهی با ارایه خدمات مشاوره و مربیگری و ارتباط با شبکه سرمایه گذاران و تامین سرمایه به تیم های استارتاپی و دارای طرح های نوآورانه کمک می کنند و بعد از تشکیل شرکت بخشی از سهام آن شرکت را ازآن خود می کنند.یکی دیگر از روش های جذب سرمایه که درایران کمتر دیده شده افراد خیر و فرشتگان کسب و کار هستند که با اعتماد به ایده‌های نوآورانه وجهی را به استارتاپ ها هدیه می دهند و به شکل گیری آن‌ها کمک می‌کنند.

پارک علم و فناوری حامی شرکت های مستقر در پارک است

رییس پارک علم و فناوری خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهارکرد: پارک علم و فناوری زیر مجموعه وزارت علوم،تحقیقات و فناوری است و کار پارک به عنوان بخش دولتی خدمات رسانی به شرکت‌های فناور خصوصی می‌باشد. پارک علم و فناوری حامی شرکت‌های فناور مستقر در پارک هر استان است و دامنه کاری پارک به تمام صنایع و دستگاه‌های اجرایی آن استان برمی‌گردد.

ایرج کاظمی نژاد با بیان این که پارک علم و فناوری یک مرکز فراوزارتی است گفت: پارک به همه وزارتخانه ها می‌تواند خدمات رسانی کند و فناوری مورد نیاز تمام وزارت خانه‌ها توسط شرکت‌های فناور پارک برآورده می‌شود و این جز وظیفه ذاتی پارک علم و فناوری است.

وی با اشاره به مراحل پذیرش شرکت‌ها در پارک علم و فناوری بیان کرد: در ابتدا شرکت ها باید طرح مورد نظر را ارایه دهند و پس ازبررسی و پذیرش ازطرف تیم فنی ،قرارداد یکساله با آن ها بسته می‌شود و امکانات عمومی، اینترنت و فضا با اجاره پایین در محل مستقر در پارک در اختیار آن ‌ها قرار می‌گیرد. همچنین استفاده از ظرفیت های قانونی و مشوق ها مانند معافیت ‌های مالیاتی و اخذ ضمانت نامه برای انعقاد قرارداد با شرکت‌های دیگر نیز برای آن ‌ها وجود دارد .

وی ادامه داد: هدف پارک توسعه شرکت‌های فناور است که به دو دلیل انجام می‌شود ،یکی رفع نیاز کشور در حوزه فناوری‌های مختلف و دیگری ایجاد اشتغال برای کسب و کارهای دانش محور است .

کاظمی نژاد با بیان این که تیم های استارتاپ کار را با یک ایده شروع می کنند گفت: اگر استارتاپ‌ها در کنار شتاب دهنده ها قرار بگیرند و حمایت و سرمایه گذاری شوند می‌توانند رشد کنند و به بلوغ برسند و با عضویت در مجموعه پارک علم و فناوری،محصول خود را به فروش برسانند و باعث رونق کسب و کار شوند.

وی با اشاره به تفاوت استارتاپها با شرکتهای دانش بنیان گفت: شرکت های دانش بنیان از یک هسته فناور تشکیل شده‌اند و  یک مسیر استارتاپی راطی کرده و به یک شرکت در حال توسعه و رشدتبدیل می‌شوند و بعد از رسیدن به بلوغ به مرحله تولید محصول می‌رسد. در این مرحله با درخواست از معاونت پارک علم و فناوری محصول تولید شده به دانش بنیان تبدیل و بعداز ارزیابی مثبت پارک تبدیل به شرکت دانش بنیان می شوند.

رییس پارک علم و فناوری با اشاره به خانه استارتاپ در پارک علم و فناوری خوزستان بیان کرد : در این مکان افراد با داشتن ایده و فکر نو می توانند از این محیط اشتراکی جهت همفکری و تشریک مساعی استفاده کنند.همچنین مکانی برای تشکیل هسته های فناور است که با ارایه ایده خود به پارک و بعداز آن با بررسی داوران در کمیته استقرار، اگر مورد پذیرش قرار بگیرند، ۶ ماه به آن ها فرصت داده می شود تا ایده خود را به محصول تبدیل کند. لذا  پس از ارزیابی کمیته استقرار در صورت تایید، قرارداد آن ها به مدت ۲ و نیم سال تمدید می‌شود. همچنین در مرحله رشد نیز با حمایت پارک می توانند محصول تولیدی خود را برای تجاری سازی آماده کنند.

کاظمی نژاد با بیان این که استارتاپ‌ها در پارک علم و فناوری خوزستان بیشتر در حوزه IT و ساخت اپلیکیشن است گفت: ما تیم‌های موفقی درحوزه ساخت اپلیکیشن های مختلف داریم و گردشگری از مواردی است که توسط تیم های استارتاپی پارک علم و فناوری دنبال می‌شود.همچنین حمایت پارک از استارتاپ‌ها محدود به حوزه خاصی نیست و کسانی که تمایل به کار کردن در حوزه گردشگری را دارند می‌توانند از فضای اشتراکی در پارک استفاده کنند و مانعی وجود ندارد.

وی با اشاره به این که صندوق پژوهش و توسعه فناوری در استان خوزستان اخیرا"راه اندازی شده بیان کرد: کارصندوق قرار دادن سرمایه گذار در کنار استارتاپ ها است و از این طریق طرح استارتاپی در صندوق هیات مدیره مطرح می‌شود و در صورت تایید صندوق ، بودجه ای برای حمایت از استارتاپ مشخص می‌شود و یا به صورت پرداخت تسهیلات این کار انجام می‌شود .

رییس پارک علم و فناوری در ادامه با اشاره به اینکه تعداد کل شرکت های عضو پارک علم و فناوری و مراکز رشد تابعه در استان ۲۲۱ مورد است گفت: این شرکت ها شامل شرکت‌های عضو پارک علم و فناوری خوزستان بدون مراکز رشد با ۱۱۸ مورد و تعداد واحدهای فناور عضو مراکز رشد تابعه پارک علم و فناوری خوزستان ۱۰۳ مورد است.

کاظمی نژاد همچنین با اشاره به تعداد شرکت‌های دانش بنیان در خوزستان افزود: شرکت های دانش بنیان استان ۸۳ مورد اعلام کرد که ازاین تعداد ۳۸ مورد عضو پارک علم و فناوری خوزستان هستند .

وی  افزود : تعدا کل قراردادهای پژوهشی پارک علم وفناوری خوزستان از ابتدای امسال تا کنون سه قرارداد با ارزش ۴۲ میلیارد ریال است و جمع قراردادهای پژوهشی پارک در سال گذشته پنج قرارداد به مبلغ ۱۳۹ میلیارد ریال بوده است.

توسعه برنامه "کاربردی گردشیار" خوزستان

اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان، اخیرا" از آمادگی این اداره‌ کل برای تنظیم تفاهم‌نامه با مجری طرح برنامه کاربردی"گردشگریار خوزستان" به منظور توسعه این نرم‌افزار خبر داد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خوزستان با تاکید بر اهمیت این برنامه گردشگری و مفید بودن آن گفت: این برنامه کاربردی در راستای توسعه گردشگری و معرفی ظرفیت‌ها مفید است و در توسعه و ترویج صنایع دستی و حتی بازاریابی در این حوزه و حوزه گردشگری یاری‌رسان خواهد بود. این برنامه، حتی در تقویت حفاظت از آثار تاریخی و محوطه‌ها نیز ممکن است مفید باشد و باعث معرفی آن‌ها شود.
وی بیان کرد: اگر در محل تفرج‌گاه‌ها و آثار تاریخی نصب تابلو انجام و درخصوص آثار اطلاع‌رسانی شود، گردشگر می‌تواند اطلاعات را در محل وارد برنامه کند و به صورت جامع درخصوص اثر بهره‌برداری اطلاعاتی کند.
موسوی با بیان این‌که ما امادگی داریم تا در راه توسعه این نرم‌افزار گام برداریم افزود: لازمه این موضوع این است که تفاهم‌نامه‌ای میان ما و بخش خصوصی مجری طرح تنظیم و تعهدات در آن مشخص شود و مجری طرح نیز موافقت اصوولی آن را از معاونت برنامه‌ریزی و تامین منابع اداره‌کل دریافت کند تا ما بتوانیم در بُعد اعطای تسهیلات برای این موضوع نیز کمک کنیم.

وی با اشاره به این‎که اتفاق کرونا باعث شد متوجه شویم تا چه اندازه از فعالیت‌هایی که می‌توان در دنیای مجازی انجام داد غافل هستیم اضافه کرد: کرونا این نکته را به ما گوشزد کرد که می‌توان در فضای مجازی کارهای بسیار خوب و مفیدی انجام داد و حتی باعث کاهش هزینه‌ها شد.