دعوتی همه‌گیر
فرود شریفی
مسول کارگروه خشکسالی و تغییر اقلیم ستاد توسعه فناوری آب، خاک، خشکسالی و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری
با توجه به برآوردهای موجود، خسارت خشکسالی به بخش کشاورزی در سال ۸۰ حدود ۵/۲ میلیارد دلار و در سال ۷۹ حدود ۷/۱ میلیارد دلار بوده است. خسارت عمده خشکسالی به علت کاهش فعالیت‌های کشاورزی و تولید ناخالص داخلی (GDP) از کشاورزی حدود ۱۲ درصد بود. همچنین وقوع خشکسالی در اقتصاد کشور از طریق کمبود عرضه مواد خام برای صنایع و کمبود تقاضا برای تولیدات صنعتی به علت کاهش تولید در بخش کشاورزی بود. خشکسالی بر میزان تقاضای نهاده‌های کشاورزی مانند کود، سم، ماشین آلات، اعتبارات و ... تاثیر داشت، علاوه بر این، خشکسالی بر منابع آب، جنگل، مرتع و سایر منابع طبیعی به شدت تاثیر دارد .
استراتژی تلفیق مدیریت آب و مدیریت خشکسالی برای بخش کشاورزی، مشارکت دستگاه های مختلف را می طلبد. استراتژی مرتبط با جبران اثرات خشکسالی با مدیریت و برنامه‌ریزی استراتژیک آب مرتبط می‌باشد که شامل دو نوع اقدام است که هر دو برای کاهش کوتاه مدت و بلند مدت خشکسالی برنامه‌ریزی می‌شود. اقدامات بلند مدت با کاهش آسیب پذیری سیستم‌های عرضه آب در بخش کشاورزی منجر می شود. افزایش حفظ و بهره برداری آب با استفاده از فناوری های مناسب و تغذیه مستمر آبهای زیرزمینی مثال‌هایی از این اقدامات بلند مدت است . اقدامات کوتاه مدت شامل اجرای برنامه و آمادگی در شرایط حوادث غیرمترقبه است. برنامه‌ریزی استفاده از منابع آب بایستی بر اساس اصول مدیریت عرضه، مدیریت تقاضا و به منظور حداقل رساندن خسارت خشکسالی باشد.
در بخش کشاورزی، حفظ آب و خاک یک استراتژی عمده به منظور مدیریت خشکسالی و حداقل رساندن تاثیرات آن است. استفاده از آبیاری نوین، کشت محصولاتی که به آب زیادی نیاز ندارند، مهار علف های هرز که با محصولات غذایی جهت دستیابی به آب و مواد غذایی رقابت می‌کنند، قیمت گذاری آب و استفاده مجدد از آبهای بازگشتی و نامتعارف موجب حفظ آب می‌شود. آبیاری تکمیلی با استفاده از منابع آب های زیرزمینی در ترکیب با آب بارندگی و کاهش تبخیر نقش مهمی را در افزایش و تثبیت عملکرد محصول در سیستم‌های زراعی در اراضی خشک دارد. روش صحیح آمادگی و مقابله با خشکسالی بایستی متکی به مشارکت گسترده مردمی بوده و توانمند سازی آحاد مردم و کشاورزان را در نظر بگیرد. استفاده از گیاهان مقاوم به خشکی، کشت به موقع، خاک‌ورزی و کود دهی، استفاده مناسب از آب، افزایش عملکرد و کیفیت محصول، کاهش ضایعات پس از برداشت بایستی مورد تاکید و توجه قرار گیرد. اعطای تسهیلات بموقع و بیمه خشکسالی، کشاورزان را به انجام مدیریت صحیح در شرایط بحران اقلیمی توانمند می‌سازد. در سیستم کشاورزی پایدار، استفاده مناسب از آب و زمین در قالب استراتژی ملی آمادگی و مقابله با خشکسالی امکان پذیر می شود.
لازم است بصورت جدی تر از گذشته کاهش تبخیر و هدر رفت آب و استفاده از باران با توسعه فناوری در دستور کار قرار گیرد، بارش ها در محل نزول ذخیره شود و در فصلی که بارش نیست از رطوبت زمین استفاده شود. کاشت در محیط های کنترل شده با استفاده از فقط ۵ درصد آب مصرفی فعلی میتواند بیش تر از میزان تولید موجود را رقم بزند. امروز کشور را فعلی را برابر مصرف فعلی اینکه درخت را چطور بکاریم و چه درختی بکاریم که هم مقاوم باشد و هم شرایط سخت را تحمل کند در دست مطالعات و تحقیقات است. همچنین در حال بررسی این موضوع هستیم که مشخص شود در گذشته در شرایط خاص و سخت چه اقداماتی صورت می گرفت؛ برای مثال در شهرستان استهبان فارس، محصول انجیر بدون آنکه خشک شود تولید می‌شده به این معنی که درخت انجیر در سطح زمین کاشته نمی شد و چاله کاشت درخت را آنقدر حفر می‌کردند که به رطوبت خاک برسند، به این ترتیب ریشه گیاه همیشه در رطوبت قرار داشت و خشک نمی شد؛ در بوشهر نیز درخت انگور با تکنیکی خاص کاشته می‌شد و آثار باغ‌های زیرزمینی با عمق حدود ده متر در بوشهر هنوز موجود است، در همین حال در سیراف بوشهر تمهیداتی به کار گرفته می شود که در هوای گرم محصولات با خشکسالی مواجه نمی‌شوند؛ براین اساس ما در حال بررسی تکنولوژی در گذشته و سازگاری فناوری های جدید و تکنیک های کارآمد در این باره هستیم تا تلفیقی از تکنولوژی های روز و گذشته را برای رفع معضل موجود به کار گیریم.
یک بحث مربوط به این است که پیش بینی کنیم که خشکسالی با چه میزان و شدتی اتفاق افتاده و در چه سطحی طبقه بندی می شود؛ به این معنی که باید قبل از اینکه خشکسالی اتفاق بیافتد، برای ذخیره سازی آب و استفاده از آبهای غیرمتعارف برنامه ریزی داشته باشیم. با وقوع خشکسالی و برای حفظ سرمایه‌گذاری‌ها می‌توان از آبهای شور، آب ژرفی و حتی رطوبت هوا برای مقابله با بحران خشکسالی استفاده کرد. باید با مدل های نرم افزاری و سخت افزاری اقداماتی صورت گیرد که نگذاریم میزان آب موجود هدر رود و جلوی تبخیر آن را بگیریم.
تا پیش از این به آبهای شور داخلی همچون آب دریای خزر و خلیح فارس و منابع آب شور داخلی توجه کافی صورت نمی‌گرفت اما لازم است برنامه‌ریزی برای استفاده از این منابع در دستور کار قرارگیرد. به این معنی که آب را شیرین سازی کرده و مورد استفاده قرار گیرد و یا برای محصولاتی به کار گرفته شود که به آب شور حساسیت نداشته باشند. هم اکنون برخی نهال ها و محصولات مانند گیاه "سالیکورنیا" با آب دریا قابل کشت است. برخی انواع جلبک های خوراکی نیز قابل کاشت بر روی آب دریا هستند.
باتوجه به واقع شدن کشور در کمربند خشک کره زمین، در زمینه فناوری های استحصال و بهره برداری از آب ضرورت دارد سطح دانش و فناوری بومی کشور بسیار فراتر از سایر کشورهای دیگری که پرآب تر هستند باشد و از محققان و دانشجویان و اندیشمندان برای تمرکز روی ابداع روشهای ابتکاری در زمینه آب، خشکسالی، فرسایش خاک و محیط زیست در سطح گسترده دعوت می شود.
لینک اصل خبر در سایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری
نظرات